Sang tháng 4/2009, giá thép trên thị trường Việt Nam bất ngờ tăng, mức tăng trung bình từ 150.000 đến 300.000 đồng/tấn. Dư luận đặt câu hỏi, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy giảm, sức tiêu thụ các mặt hàng cơ bản đều giảm sút, trong đó có thép; không những thế, thị trường bất động sản, động lực quan trọng của ngành thép chưa ấm lên thì tại sao giá thép lại tăng?

Từ chạm đáy...

Lý giải hiện tượng giá thép bắt đầu “ấm”, ông Nguyễn Tiến Nghi, Phó Chủ tịch Hiệp hội thép Việt Nam (VSA) cho biết, một lý do là vì trước khi giá thép xây dựng nhích tăng từ mức 9,5 - 10,2 triệu đồng/tấn lên 10,2 - 10,7 triệu đồng/tấn, giá thép trên thị trường nội địa đã bị hạ dưới giá thành sản xuất.

Sở dĩ giá thép nội địa bị bán dưới giá thành là do các doanh nghiệp lo ngại về triển vọng thị trường thép năm 2009. Do kinh tế thế giới suy giảm, nguồn cung thép trở nên dư thừa, giá phôi thép trên thế giới liên tục giảm xuống gần 300 USD/tấn trong quý I.

Cùng thời gian này, thép xây dựng trong khối ASEAN cũng tràn vào Việt Nam và được bán với giá rất thấp, từ 9,2 - 9,3 triệu đồng/tấn. Chưa hết, trong tháng 3/2009, thị trường thép nội cũng bị một lượng lớn thép cuộn ngoại (hơn 100.000 tấn) nhập vào bán phá giá trên thị trường (thép hợp kim lách luật) khiến thị phần thép nội sụt giảm từ 28-30% hàng năm xuống còn 21%, các doanh nghiệp càng không bán được hàng.

Sức ép giảm giá thép trên thế giới cộng với thị trường nội địa bị thu hẹp (tháng 1 chỉ tiêu thụ được 175.000 tấn, tháng 2 là 250.000 tấn) đã khiến nhiều doanh nghiệp sản xuất thép nội địa phải tiết giảm sản xuất, thậm chí đứng trước nguy cơ ngừng sản xuất vì không có thị trường tiêu thụ.

Lo ngại thị trường có thể ảm đạm hơn vì kinh tế chưa có triển vọng phục hồi, các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thép trong nước đã tranh nhau hạ giá, tăng chiết khấu, thậm chí chịu lỗ bán thấp hơn giá thành, miễn sao thu hồi được vốn.

... đến đảo chiều

Sau thời gian giá thép ổn định xung quanh mức 9,5 triệu đồng/tấn, giá thép xây dựng đã nhúc nhích tăng từ cuối tháng 3. Thống kê của VSA cho thấy thị trường tiêu thụ thép cũng khởi sắc, đạt khoảng 365.000 tấn tháng 3 và khoảng 360.000 tấn tháng 4.

Phải chăng sự ấm lại của thị trường là nguyên nhân đẩy giá thép tăng? Lý giải hiện tượng giá thép tăng, ông Nghi cho biết trước hết là do giá phôi thép nhập khẩu thế giới chào bán vào Việt Nam tháng 4 đã nhích lên 410 - 420 USD/tấn, trong khi 2 tháng đầu năm chỉ từ 360 - 370 USD/tấn. Giá nguyên liệu đầu vào tăng 50 USD/tấn khiến đầu ra tăng theo.

Thứ hai là do biến động tỷ giá USD trên thị trường nội địa, do Ngân hàng Nhà nước nới biên độ tỷ giá USD và VND, giá USD đang từ hơn 17.000 đồng/USD tăng lên hơn 18.000 đồng/USD làm giá thép nhập khẩu tăng. Thứ ba là do tác động tăng thuế nhập khẩu phôi thép. Từ 1/4, Bộ Tài chính đã nâng thuế nhập khẩu phôi từ 5% lên 8%, thép thành phẩm từ 12% lên 15% làm tăng giá đầu vào của sản phẩm thép.

Với 3 yếu tố chủ yếu nói trên thì sức cầu tăng chỉ yếu tố phụ của việc thép tăng giá. Giá thép tăng kiểu "té nước theo mưa"? “Do đầu năm giá thép thế giới xuống thấp, thị trường thép ảm đạm khiến thép trong nước không bán được, các doanh nghiệp lỗ nhiều vì phải duy trì sản xuất và trả lãi ngân hàng. Nay giá thép nhích tăng vài trăm nghìn đồng/tấn doanh nghiệp cũng mới chỉ bớt lỗ hoặc có doanh nghiệp không lỗ mà thôi”, ông Nghi khẳng định.

Trước hết, giá phôi đã tăng 50 USD/tấn, nếu tương ứng giá thép thành phẩm phải tăng khoảng 900.000 đồng/tấn. Mặt khác, thuế nhập khẩu tăng, tỷ giá USD biến động, hai khoản này cũng đã khiến giá thép đội lên phần nữa. Tuy nhiên, giá thép chỉ tăng trên dưới 300.000 đồng/tấn là vừa phải.

Theo VSA, việc tăng giá thép như hiện tại là cần thiết và đây không phải hiện tượng “làm giá” do tranh thủ chính sách kích cầu của Chính phủ vì giá đầu vào đã tăng, thị trường tiêu thụ tốt mà doanh nghiệp lại phải chịu lỗ là không hợp lý. Thứ hai, thép và ngành công nghiệp cơ bản, phải duy trì để bảo đảm an ninh kinh tế. Nếu để các doanh nghiệp thép phá sản, khi kinh tế hồi phục việc khôi phục lại ngành này sẽ rất khó khăn.

Hơn nữa việc đảm bảo hoạt động của ngành thép cũng là để bảo đảm việc làm, an sinh xã hội đối với hàng chục vạn lao động của ngành thép.

Nhận định xu hướng giá thép thị trường nội địa năm 2009, VSA cho rằng, việc “sốt” giá thép như năm 2008 (tăng giá gần 100%) là không thể xảy ra vì khả năng kinh tế thế giới chưa thể phục hồi ngay, do đó khủng hoảng thừa thép trên thế giới sẽ tiếp tục. Các nước dư thừa thép sẽ cạnh tranh giá để xuất khẩu sang các nước đang có nhu cầu.

Trong khi đó, từ năm nay cung thép đã lớn hơn cầu nên giá sẽ khó tăng trong thời gian tới. VSA dự kiến, mức tiêu thụ thép năm 2009 của Việt Nam sẽ chỉ bằng năm 2008, khoảng trên dưới 3,8 triệu tấn!”.