Với thực tế đầu tư tràn lan, không theo quy hoạch tại nhiều dự án thép như thời gian qua, liệu quy định tạm thời về điều kiện đầu tư các dự án sản xuất gang, thép (áp dụng từ quý IV/2009) mà Bộ Công thương vừa ban hành có khả thi?

Trước đó, hồi đầu năm 2009, Bộ Công thương đã tiến hành rà soát các dự án đầu tư vào ngành thép và phát hiện 32 dự án ngoài quy hoạch vẫn được các địa phương cấp phép. Trong đó, có 24 dự án chưa phù hợp với quy định của Luật Xây dựng hoặc chưa có ý kiến chấp thuận chủ trương đầu tư của Thủ tướng Chính phủ hay ý kiến thỏa thuận của Bộ Công thương.

Tuy nhiên, cho tới nay, các dự án thép “ngoài quy hoạch” nói trên vẫn tồn tại và cũng không có địa phương hay cán bộ nào bị khiển trách về việc đã cấp phép cho các dự án “ngoài quy hoạch” này.

Không những vậy, yêu cầu báo cáo tình hình đầu tư các dự án thép hiện có trên địa bàn mà Bộ Công thương đưa ra với các địa phương để có cơ sở tổng hợp đầu tư vào ngành thép thời gian qua cũng không được các địa phương mặn mà. Bằng chứng là, thời hạn nộp báo cáo vào ngày 30/6/2009 đã trôi qua lâu, nhưng cũng mới chỉ có hơn 40 trong số 63 địa phương có báo cáo gửi tới Bộ Công thương về vấn đề này.

Thống kê chưa đầy đủ từ Bộ Công thương cũng cho thấy, tới thời điểm này, có khoảng 100 dự án ngành thép (không kể quy mô lớn hay nhỏ) đã được cấp phép. Nếu chỉ tính các dự án phôi thép cùng dự án cán thép có quy mô từ 100.000 tấn thép cán/năm trở lên, thì con số này xấp xỉ 60 dự án.

Thực tế này cũng cho thấy, sản xuất thép hay phôi đang là lĩnh vực rất hấp dẫn với nhà đầu tư. Thậm chí, có rất nhiều đề nghị đăng ký giữ chỗ dự án thép lớn từ các địa phương không có lợi thế về cơ sở hạ tầng, tài nguyên hay nguồn nhân lực như tỉnh Đắc Nông với quy mô lên tới 500.000 tấn/năm. Có những nơi như tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã có tới gần 20 dự án thép mà năng lực của từng dự án đều từ 300.000 đến 500.000 tấn, thậm chí lên tới cả triệu tấn mỗi năm, nhưng vẫn rộng cửa chào mời các dự án thép khác, dù các chuyên gia đều cho rằng, đã quá tải về cơ sở hạ tầng.

Chính vì vậy, trong các quy định tạm thời cho dự án ngành thép, Bộ Công thương cũng yêu cầu các dự án thép lò điện phải có thỏa thuận của ngành điện, nơi đặt nhà máy luyện thép về đảm bảo nguồn cung cấp cho dự án. Tuy nhiên, có rất ít dự án thép khi tiến hành đầu tư có được thỏa thuận với ngành điện về chuyện đảm bảo điện này. Bà Rịa - Vũng Tàu cũng là một điểm nóng về đảm bảo cung cấp điện cho sản xuất của các doanh nghiệp thép được bình thường, nhất là vào mùa khô khi phải cắt điện luân phiên, bởi số lượng các dự án thép đổ về đây quá lớn.

Tại cuộc làm việc với Bộ Công thương năm ngoái, Sở Công thương Bà Rịa - Vũng Tàu cũng cho hay, khi 4 - 5 nhà máy thép cùng hoạt động, phụ tải trên địa bàn tăng đột biến, dẫn tới mất điện là hiển hiện, bởi chẳng doanh nghiệp nào chịu nhường “đội bạn” trong khi lượng điện được phân bổ cho địa phương luôn ở tình trạng cung không đủ cầu. Tuy nhiên, cho tới nay, vẫn có nhiều chủ đầu tư đề xuất xây dựng thêm các nhà máy thép có quy mô lên tới 2 triệu tấn/năm tại Bà Rịa - Vũng Tàu và danh sách các nhà đầu tư mới muốn dừng lại ở đây vẫn chưa kết thúc.

Thực tế ào ào đầu tư vào ngành thép mà không thẩm định năng lực của chủ đầu tư từ phía địa phương cũng đã để lại những hệ quả. Các dự án thép quy mô cả trên triệu tấn/năm như Dự án thép Cà Ná, Dự án thép Dung Quất đã phải rơi vào tình trạng chậm trễ trong triển khai, bởi chủ đầu tư không có lực. Đó là chưa kể nhiều dự án không phát huy được hiệu quả như dự tính ban đầu, do cung về sản phẩm thép xây dựng đã gần gấp đôi cầu.